Parajeździectwo – co to za sport, na czym polega i kto może go uprawiać?

Jeździectwo dla osób z niepełnosprawnością to dyscyplina paraolimpijska, która w naszym kraju zyskuje coraz większą popularność. Parajeździectwo, podobnie jak hipoterapia, działa również terapeutycznie. Sama hipoterapia może być wstępem do kariery sportowej. Na czym polega parajeździectwo? Jak zacząć trenować jeździectwo dla osób z niepełnosprawnością i jakie wymogi trzeba spełnić?

Parajeździectwo – co to za sport?

Parajeździectwo jest jedną z dyscyplin sportowych, nad którą pieczę sprawuje Fédération Equestre Internationale (w skrócie: FEI), czyli Międzynarodowa Federacja Jeździecka. Do dyscyplin parajeździeckich zaliczamy paraujeżdżanie i parapowożenie. Ta pierwsza jest dyscypliną paraolimpijską. Paraujeżdżanie jest zarazem najlepiej rozwiniętą i rozpowszechnioną gałęzią parajeździectwa w Polsce. W naszym kraju organizowane są zawody w paraujeżdżaniu dokładnie takiej samej rangi co konkursy w ujeżdżaniu. Parajeźdźcy mogą startować w konkursach towarzyskich i promocyjnych, a także krajowych i międzynarodowych.

O tym, jak dobry wpływ ma systematyczny kontakt osób z niepełnosprawnościami z koniem, świadczy coraz większa popularność hipoterapii. Każdy, kto zaczął pracę z koniem, wie, jak doskonałe daje efekty. Hipoterapia, podobnie jak rekreacyjna jazda na koniu praktykowana przez osoby z niepełnosprawnością, może być doskonałym wstępem do zainteresowania się parajeździectwem i rozpoczęcia profesjonalnej kariery sportowej.

Parajeździec – kto może nim zostać?

Parajeźdźcem może być tylko osoba z niepełnosprawnością. Stan zdrowia należy potwierdzić pełną diagnozą lekarską. Na jej podstawie klasyfikator, który współpracuje z Polskim Związkiem Jeździeckim, przydziela klasyfikowaną osobę z niepełnosprawnością do jednej z grup o podobnym poziomie umiejętności i możliwości jeździeckich, czyli na podobnym poziomie współzawodnictwa.

Parajeźdźcami są najczęściej osoby z niepełnosprawnością ruchową, niedowidzące lub niewidzące. Problemy ze zdrowiem mogą być wrodzone lub nabyte, np. na skutek wypadków komunikacyjnych. Parajeźdźcami są m.in. osoby chorujące na mózgowe porażenie dziecięce, z problemami ortopedycznymi i zaburzeniami neurologicznymi. Z kolei osoby z niepełnosprawnością intelektualną mogą występować w konkursach o randze krajowej, ale wyłącznie na poziomie klasyfikacyjnym III lub poza konkursem. Nie mogą brać udziału w zawodach międzynarodowych.

W paraujeżdżaniu wyróżnia się pięć poziomów współzawodnictwa – Ia, Ib, II, III i IV, przy czym poziomy Ia i Ib są właściwe dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Ostatnia grupa obejmuje osoby z najmniejszym stopniem niepełnosprawności. Przed rozpoczęciem całej procedury warto wiedzieć, że klasyfikator nie diagnozuje parajeźdźca, ale jedynie stwierdza fakty na podstawie diagnozy lekarskiej. W ten sposób przydziela zawodnika do konkretnej grupy sportowej, a więc jedynie go klasyfikuje. Weryfikacja umiejętności w jeździectwie dla osób z niepełnosprawnościami następuje już w trakcie zawodów. Co ważne, aby zawodnik został w ogóle zakwalifikowany do wzięcia udziału w zawodach parajeździeckich, powinien przestawić również zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do startu. W zawodach o randze mistrzostw Polski musi być zawsze obecny uprawniony i autoryzowany klasyfikator.

Nieco inaczej wygląda droga kwalifikacji zawodnika w parapowożeniu. W tej dyscyplinie zawodników klasyfikuje się na dwie grupy – I poziom współzawodnictwa dotyczy osób ze znaczną niepełnosprawnością, np. poruszające się na wózku, ze słabym balansem tułowia albo niepełnosprawnością jedno- lub wielokończynową. W grupie II znajdują się parajeźdźcy, którzy są osobami z niepełnosprawnością uniemożliwiającą start w zawodach w powożeniu razem z pełnosprawnymi zawodnikami.

Poziom współzawodnictwa w parajeździectwie potwierdza się za pomocą konkretnego dokumentu. To Krajowa Parajeździecka Karta Klasyfikacyjna Jeźdźca, na której poza danymi personalnymi należy napisać także informacje o m.in. poziomie klasyfikacji, obszarach ciała dotkniętych chorobą i wyposażeniu specjalnym. W dokumencie wpisuje się również datę badania przez klasyfikatora, które jest ważne przez 5 lat. Jeśli stan zdrowia parajeźdźca jest zmienny, badanie można wykonać przed upływem tego czasu na życzenie klasyfikatora. Poza tym w niektórych przypadkach klasyfikator może poprosić o udział w treningu, który ułatwi mu prawidłowe zaklasyfikowanie parajeźdźca.

W treningach i zawodach w parajeździectwie mogą brać udział nie tylko osoby z niepełnosprawnością ruchową. Międzynarodowa Federacja Jeździecka opiera się w tym zakresie na opinii WHO, czyli Światowej Organizacji Zdrowia, którą wydano w 2000 roku. Zgodnie z nią za osobę z niepełnosprawnością uznaje się człowieka, którego cechuje jakikolwiek ubytek lub nieprawidłowość w funkcjonowaniu organizmu.

Z kolei zgodnie z Regulaminem Krajowej Klasyfikacji Parajeździeckiej, którą 7 marca 2013 roku zatwierdził Polski Związek Jeździecki, uznaje się, że: „Niepełnosprawności dzielą się na ruchowe, związane ze zmysłami, psychiczne i inne. System klasyfikowania niepełnosprawności w sporcie powinien być prosty w użyciu, elastyczny, żeby można go było zastosować do wszystkich niepełnosprawności, zorientowany na sport i możliwy do zaakceptowania przez zawodnika”.

Podział zawodników w paraujeżdżaniu i parapowożeniu na określone grupy sportowe sprawia, że w trakcie konkursów można oceniać ich zdolności jeździeckie, nie zważając już na poziom niepełnosprawności.

Jeździectwo dla osób z niepełnosprawnością – z jakich dyscyplin się składa?

Podobnie jak w przypadku osób pełnosprawnych, tak i w przypadku osób z niepełnosprawnością jeździectwo może być uprawiane rekreacyjnie albo wyczynowo. O ile dyscypliny parajeździeckie, w których parajeźdźcy mogą rywalizować w trakcie zawodów i konkursów, to paraujeżdżanie i parapowożenie, o tyle paraujeżdżanie jest jedyną parajeździecką dyscypliną na paraolimpiadzie.

Rekreacyjnie osoby z niepełnosprawnościami mogą trenować również inne dyscypliny związane z jeździectwem, należy jednak zwrócić uwagę, czy parajeździec nie ma przeciwwskazań do takich ćwiczeń i czy trener ma doświadczenie w pracy z osobami z niepełnosprawnościami. Poza rekreacyjnym ujeżdżaniem jako formę wypoczynku na koniu można potraktować np. woltyżerkę, skoki przez przeszkody i rajdy długodystansowe.

Jaka jest zatem różnica między parajeździectwem rekreacyjnym a wyczynowym? Różnica leży przede wszystkim w celach i intensywności treningów. O ile parajeździectwo rekreacyjne zazwyczaj zajmuje nie więcej niż dwie godziny w tygodniu i jest uprawiane przede wszystkim jako forma aktywnego wypoczynku, o tyle parajeździectwo wyczynowe wiąże się z doborem jednego konia do jednego parajeźdźca i opieką wykwalifikowanego trenera. Wymagane są także określone umiejętności konia, takie jak: zwrot na zadzie i na przodzie, cofanie, a także chody boczne.

Paraujeżdżenie – od kiedy jest dyscypliną olimpijską?

Paraujeżdżanie od 1996 roku jest dyscypliną na paraolimpiadzie. Co ciekawe, dopiero pięć lat później, czyli w 2001 roku, odbyły się pierwsze zawody w paraujeżdżaniu w Polsce. Zakres rywalizacji w paraujeżdżaniu zależy od poziomu klasyfikacyjnego:

• poziom Ia – jazda tylko stępem;
• poziom Ib – ujeżdżanie stępem, przy czym krótkie odcinki trasy należy pokonać kłusem;
• poziom II – stęp i kłus;
• poziom III – jazda stępem, kłusem i galopem;
• poziom IV – poza umiejętnością jazdy kłusem, stępem i galopem, duet parajeździec plus koń musi zaprezentować chody boczne i półpiruety w stępie.

Na każdym z poziomów tej dyscypliny jeździectwa dla osób z niepełnosprawnością pod uwagę brane są posłuszeństwo i sprawność konia, a także wyczucie zwierzęcia i umiejętności jeździeckie prezentowane przez parajeźdźca.

Jeździectwo dla osób z niepełnosprawnością, nazywane po prostu parajeździectwem, to doskonała forma aktywności dla osób z różnymi niepełnosprawnościami. Paraujeżdżanie jest dyscypliną, którą można obserwować na paraolimpiadzie. Pozostałe dyscypliny można śledzić na różnych zawodach – poza paraujeżdżaniem popularne wśród osób z niepełnosprawnościami jest parajeździectwo. Dla osób z niepełnosprawnościami świetną formą aktywnego spędzania czasu jest każdy kontakt z koniem, niezależnie czy mowa o hipoterapii, czy dyscyplinach rekreacyjnych, takich jak skoki przez przeszkody lub woltyżerka.

Podziękowania za współpracę przy pisaniu artykułu dla Cheval –  Sklep Jeździecki .Każdy miłośnik jeździectwa znajdzie w nim potrzebne mu akcesoria .